Hàng năm cứ đến
ngày Rằm tháng Bảy, khi trời đất chuyển sang Thu, thì trong mỗi trái tim
của người con Phật thường in đậm bằng hai dấu ấn. Đó là ngày lễ Tự tứ,
kết thúc ba tháng an cư kiết hạ của chư Tăng và dịp lễ báo hiếu đối với
ân đức sinh thành. Nói đến sự báo hiếu chúng ta không thể không nhớ đến
hình ảnh hiếu thảo chấn động thiên địa của Tôn giả Đại hiếu Mục Kiền
Liên. Đề cập đến Tôn giả Mục Kiền Liên, chúng ta không thể không nhớ đến
kinh Vu Lan Bồn –một áng văn thiên cổ bất hủ. Thế nhưng ngoài áng văn
diễm lệ này – mà mọi người chúng ta đều biết –còn một mẫu chuyện báo
hiếu khác khá lý thú tương tự như thế, mà có lẽ nhiều người chưa được rõ
lắm. Đó là điều mà người viết muốn giới thiệu cùng quý độc giả kính mến
nhân dịp lễ Vu Lan báo hiếu này vậy .
I. NỘI DUNG HAI TƯ LIỆU :
Để hiểu rõ nội dung của hai tư liệu này chuyên chở những gì, chúng ta có thể tóm tắt đại khái như sau :
1/ Nội dung kinh Vu Lan Bồn (1)
Kinh này do Phật thuyết cho đại chúng, tại tịnh xá Kỳ Viên, được Tôn giả A Nan (Ananda) thuật lại như sau :
Lúc ấy, Tôn giả Đại Mục Kiền Liên vừa thành tựu 6
pháp thần thông, muốn báo đáp ân đức sinh thành của cha mẹ, bèn dùng
thiên nhãn quan sát khắp thế giới, thì thấy mẹ mình hiện sinh trong loài
ngạ quỷ, không được ăn uống, da bọc lấy xương. Tôn giả liền dùng bát
đựng cơm, đem hiến cho mẹ. Nhưng mẹ Ngài do tội chướng quá nặng, cơm
biến thành than lửa không thể ăn được. Tôn giả liền trở về thống thiết
bạch lại tình cảnh đó với Đức Phật. Phật dạy rằng muốn cứu được mẹ Tôn
giả phải nhờ đến hợp lực chú nguyện của chư Tăng trong 10 phương. Nhân
dịp Rằm tháng Bảy, ngày chư Tăng Tự tứ, nên sắm các phẩm vật thiết dụng,
hiến cúng cho Thập phương Đại đức chúng Tăng. Vì ngày nay chư hiền
Thánh tăng đều bình đẳng thọ cơm Tự tứ. Nương nhờ giới thể thanh tịnh
pháp lực nhiệm màu của thánh chúng mà cha mẹ hiện tại của thí chủ được
trường thọ hạnh phúc; cha mẹ quá khứ trong 7 đời thoát khỏi khổ thú,
sinh về cảnh giới an lành .
Vâng lời Phật dạy Tôn giả Mục Kiền Liên sắm sửa đủ
các phẩm vật , thành kính dâng cúng chư Tăng trong dịp Tự tứ. Thế rồi,
chư Tăng thọ lễ cúng dường, thành tâm chú nguyện. Chính nhờ sức chú
nguyện này mà thân mẫu của Ngài ngay trong ngày ấy thoát được nỗi thống
khố của kiếp ngạ quỷ. Hân hoan trước thành tích cứu được mẹ mình thoát
khỏi khổ đau, nên Tôn giả thỉnh cầu Phật chỉ giáo thêm về cách thức báo
hiếu. Nhân đây, Phật dạy rằng tất cả mọi người, trong hiện tại cũng như
trong đời vị lai, ai muốn chu toàn hiếu hạnh, báo đáp ân đức sinh thành
của cha mẹ, thì hàng năm cứ đến ngày Rằm tháng Bảy, đem lòng hiếu thảo
tưởng nhớ song thân, sắm các phẩm vật hiến cúng Phật cùng thánh chúng,
để báo đáp ân đức từ ái nuôi dưỡng của cha mẹ. Là con Phật, thì ai cũng
nên tuân giữ truyền thống báo hiếu này .
Đại khái đó là tóm lược nộâi dung của kinh Vu Lan Bồn .
2/ Nội dung chuyện "Mẹ trưởng lão Xá lợi Phất" (2)
Chuyện này do Đức Đạo sư kể lại với đại chúng tại tịnh xá Trúc Lâm :
Thuở xưa, tại Ba La Nại có một gia đình Bà la môn đại
phú. Bản tính ông chồng hiền đức, chăm làm việc phước thiện, nhưng tính
tình người vợ thì keo kiệt ác độc. Một hôm ông có công việc phải đi xa,
căn dặn vợ ở nhà khi nào có Sa môn hay bất cứ du khách nào đến nhà thì
tuỳ theo khả năng mà bố thí cho chu tất. Nhưng khi ông đi rồi, bà vợ cắt
đứt phần cúng dường cho Sa môn, đối xử tệ bạc với các lữ khách khác, và
buông lời nhục mạ, nguyền rủa họ. Do ác nghiệp ấy, bà tái sinh làm thân
nữ ngạ quỷ, chịu đủ muôn phần khốn khổ. Bấy giờ, bà nhớ lại những quyến
thuộc xa xưa, biết được con trai của bà thời quá khứ hiện nay là một
trong hàng đại đệ tử của Phật, có danh tiếng và uy đức lớn. Bà liền thân
hành tới đó xin gặp Tôn giả. Vừa trông thấy mặt nữ ngạ quỷ xấu xí gầy
gò ấy, Tôn giả đã động lòng thương cảm, hỏi bà là ai, cần đến việc gì mà
thân hình tiều tụy khốn khổ như thế, thì bà cho biết : trong tiền kiếp
bà là mẹ của Tôn giả, do ác hạnh hủy nhục những người đến cầu xin vật
thực mà phải đọa vào cảnh giới ngạ quỷ, chịu mọi nỗi đói khát, thống
khổ. Nay đến cầu xin Tôn giả làm phước bố thí, để hồi hướng công đức cứu
bà thoát khỏi u đồ .
Thế là ngày hôm sau Tôn giả cùng với 3 pháp hữu khác
là Đại Mục Kiền Liên (Mahàmoggallàna), A Na Luật Đà (Anuruddha) và Kiếp
Tân Na (Kappina) đi đến Đại vương Tần Bà Ta La (Bimbisàra), rồi Tôn giả
Mục Kiền Liên trình bày lại sự việc đã xảy ra cho vua nghe và thỉnh cầu
vua giúp đỡ để Tôn giả Xá Lợi Phất hoàn thành nghĩa vụ báo hiếu. Nghe
vậy, nhà vua hoan hỷ hứa khả, rồi sai cận thần xây cất am thất và sắm
sửa các thức cúng dường, đoạn nhà vua thân hành đem chúng hiến dâng cho
trưởng lão Xá Lợi Phất. Sau đó, trưởng lão thiết lễ trai tăng, đem các
phẩm vật ấy cúng dường lên Tăng chúng khắp thế gian do Đức Phật làm
thượng thủ và hồi hướng công đức này cho nữ ngạ quỷ .
Nữ ngạ quỷ nhờ hưởng được công đức ấy, liền tái sinh
lên cõi trời. Ở đây, bà có đủ mọi thứ cần thiết của một thiên nữ, hưởng
mọi lạc thú của cảnh giới chư Thiên. Rồi một hôm bà đi đến chỗ Tôn giả
Đại Mục Kiền Liên, kể lại cho Tôn giả nghe tất cả mọi chi tiết trong hai
kiếp tái sinh làm ngạ quỷ và thiên nữ của mình .
Đó là đại ý câu chuyện "Mẹ trưởng lão Xá Lợi Phất" mà trong "Ngạ quỷ sự " đã trình bày .
II. SO SÁNH HAI MẪU CHUYỆN :
Xuyên qua nội dung của hai mẫu chuyện vừa được tóm tắt ở trên, ta có thể rút ra một số điểm dị đồng giữa chúng như sau :
1/ Những điểm giống nhau :
Trọng tâm câu chuyện của hai tư liệu trên xoay
quanh sự kiện một bà mẹ trong tiền kiếp gây nên ác nghiệp, do đó hiện
kiếp bị đọa làm nữ ngạ quỷ, chịu đủ mọi nỗi đói khát, thống khổ. Thế rồi
nhờ người con trong đời trước của mình hiện là đại đệ tử của Đức Phật
có danh tiếng, và đức hạnh, sắm sửa lễ vật cúng dường cho Thánh Tăng
trong 10 phương do Đức Phật lãnh đạo. Chính nhờ công đức cúng dường ấy,
mà nữ ngạ quỷ kia thoát khỏi thân quỷ đói, sinh về cảnh giới an lành .
Tóm lại, đây là câu chuyện nhiệt thành báo hiếu của
một người xuất gia đệ tử của Phật đối với thân mẫu trong đời quá khứ. Và
nhờ sức chú nguyện của thập phương hiền Thánh tăng mà hoá giải được ác
báo chuyển thành thiện quả. Đó là tóm tắt những điểm tương đồng giữa hai
mẫu chuyện. Và sau đây là vài chi tiết dị biệt .
2/ Những điểm khác nhau
Về chỗ khác nhau có mấy chi tiết sau đây :
-Trong kinh Vu Lan Bồn (VLB) cho biết nữ ngạ quỷ ấy
là mẹ quá khứ của Tôn giả Mục Kiền Liên (MKL), còn chuyện "Mẹ trưởng lão
Xá Lợi Phất" (MTLXLP) thì nữ ngạ quỷ ấy là mẹ quá khứ của Tôn giả Xá
LơÏi Phất (XLP) .
-Kinh VLB nói chính Tôn giả MKL đi tìm mẹ, còn chuyện MTLXLP thì nữ ngạ quỷ kia đi tìm Tôn giả XLP.
-Kinh VLB nói rõ ngày tổ chức cúng dường là Rằm tháng
Bảy, nhân dịp thập phương Tăng Tự tứ; còn chuyện MTLXLP không xác định
rõ thời điểm cúng dường .
-Kinh VLB cho biết phẩm vật cúng dường do chính Tôn
giả MKL sắm sửa; còn chuyện MTLXLP thì nói rằng vua Tần Bà Ta La đã hiến
dâng phẩm vật để Tôn giả XLP chu toàn phận sự cúng dường .
-Kinh VLB chỉ nói nữ ngạ quỷ thoát khỏi cảnh khổ của
cõi ngạ quỷ; còn chuyện MTLXLP thì cho biết vị ấy sau khi được sinh lên
thiên giới bèn trở lại trần gian kể cho Tôn giả MKL nghe về tình trạng
hiện tại của mình .
-Kinh VLB chủ yếu Phật trao đổi với Tôn giả MKL và
nhắc nhở chúng Tăng khi thọ trai phải chú nguyện cho thí chủ, đồng thời
khuyên mọi người con Phật nên noi gương báo hiếu của Tôn giả MKL; còn
chuyện MTLXLP thì Phật không khuyên bảo việc đó. Ở đây, ngoài Tôn giả
XLP còn có sự hiện diện của 3 pháp hữu của Tôn giả và vua Tần Bà Ta La .
-Kinh VLB Phật thuyết tại tịnh xá Kỳ Viên ; còn chuyện MTLXLP Phật thuyết tại tịnh xá Trúc Lâm .
-Kinh VLB không có trong Đại tạng Nam truyền, cũng như chuyện MTLXLP chưa được dịch sang Hán tạng .
Trên đây, là tóm lược vài nét giống và khác nhau giữa
hai mẫu chuyện, còn những chi tiết nhỏ nhặt khác thì không cần phải đề
cập đến. Thế nhưng, có một điểm khá nổi bật mà chúng ta cần tìm hiểu, đó
là vấn đề ngạ quỷ trong kinh điển Phật giáo.
III. SỰ TÍCH NGẠ QUỶ :
Thông thường nhân gian Aán Độ có hai hình thức
tín ngưỡng rất phổ biến, đó là tín ngưỡng chư Thiên và ngạ quỷ. Các
chúng sanh này thường ở cách xa trú xứ của chúng ta, như ở những nơi ven
núi, bờ sông, chỉ khi nào chúng ta đi lạc đường mới gặp được họ. Theo
truyền thuyết của Bắc phương thì Tăng hộ (Sangharaksita) sau khi đi tham
học trở về nước theo đường biển, do bị lạc đường mà trông thấy ngạ quỷ"
(3). Trường hợp Ức Nhĩ (Srona –Kotikotikama) cũng do lạc đường mà gặp
ngạ quỷ giống như Tăng Hộ (4). Đồng thời trong "Ngạ quỷ sự" thuộc Nam
truyền cũng nói trường hợp vua Pingala do lạc đường mà thấy ngạ quỷ (5)
Ngòai ra chuyện ngạ quỷ còn được ký tải ở các chỗ
khác, như :-Phật thuyết quỷ vấn Mục Liên kinh, gồm 17 chuyện, theo
truyền thuyết thì do An Thế Cao dịch, nhưng được ghi nhận là thất dịch,
thuộc đời lưỡng Tấn (6).- Phật thuyết Tạp tạng kinh, một quyển, do Pháp
Hiển đời Tấn dịch, khoảng năm 416 TL. Phần đầu quyển này trình bày việc
quỷ hỏi và MKL đáp, gồm 17 chuyện tương đương với bộ kinh kể trên. Kế
đến bốn chuyện cuối nói về Thiên sự: chuyện 1 và 3 thì Mục Liên hỏi,
Thiên đáp. Chuyện 2 và 4 thì thể tài không đồng nhất (7)- Ngạ quỷ báo
ứng kinh, gồm 35 chuyện, thuộc về loại kinh thất dịch (mất tên người
dịch) đời Đông Tấn. 17 chuyện của 2 bộ kể trên phần lớn đều bao hàm
trong kinh này (8).- Trong kinh Tạp A Hàm có nói về trường hợp MKL từng
thấy nhiều quỷ, rồi nhân La sát (Laksana) hỏi, thầy trình bày lại nghiệp
nhân của ngạ quỷ trước Đức Phật (9).- Điều Ba la di thứ tư của kinh
Phân Biệt thuộc Đồng Diệp luật cũng nói đến ngạ quỷ (10).
Chung quy, các sự tích ngạ quỷ trong hệ thống kinh
điển Bắc truyền thường được trình bày theo thể văn xuôi, còn chuyện ngạ
quỷ trong kinh điển Nam truyền thì chủ yếu được trình bày theo lối vấn
đáp bằng kệ tụng.
Theo Đại sư Aán Thuận thì diễn tiến hình thành Ngạ
quỷ sự có trước Thiên cung sự, và hai vấn đề này liên quan mật thiết với
nhau. Như các chuyện 17, 37 và 39 của Ngạ quỷ sự và các chuyện 83, 84
và 52 của Thiên cung sự thuộc kinh điển Nam truyền là hoàn toàn tương
đồng với nhau (11).
Xuyên qua những gì được trình bày trên đây gợi cho
chúng ta nhớ đến một vấn đề rất hệ trọng, đó là sự tri ân, báo hiếu. Vì
các loài động vật khác chỉ có thiên tính nuôi con mà không có ý thức báo
hiếu. Chính cái đức báo hiếu mẹ cha, tôn kính sư trưởng mới khẳng định
được phẩm giá và địa vị của con người là cao quý và tốt đẹp hơn tất cả
mọi sinh vật thấp kém khác đang hiện hữu trên hành tinh này.
_________
Chú thích: (1) Kinh Vu Lan Bồn, HT Trí Quảng dịch
giải, PL 2515; (2) Chuyện "Mẹ trưởng lão Xá Lợi Phất" trong Ngạ quỷ sự,
do GS. Trần Phương Lan phiên dịch (sắp xuất bản) ; (3) Nhân duyên Tăng
Hộ kinh, Đ.17, tr. 565c-572b ; (4) Thập tụng luật, quyển 25, Đ.23,
tr.178a-180b. Căn bản thuyết Nhất thiết hữu bộ Tì nại da, Bì cách sự,
quyển thượng, Đ.23, tr.1048c-1051b; (5) Ngạ quỷ sự, Tạng Nam truyền,
tập25, tr.87-94; (6) Phật thuyết quỷ vấn Mục Liên kinh, Đ.17,
tr.535b-536b; (7) Phật thuyết Tạp Tạng kinh, Đ.17, tr.557b-560b; (8) Ngạ
quỷ báo ứng kinh, Đ.17 tr.560b-562b; (9) Tạp A Hàm kinh quyển 19, Đ.2,
tr.135a-139a. Tương Ưng bộ, Lặc Xoa Na Tương Ưng, Nam truyền, tập 13,
tr.377-387; (10) Đồng Diệp luật, kinh Phân Biệt, Nam Truyền tập 1,
tr.575-580; (11) Nguyên thỉ Phật giáo thánh điển chi tập thành, Aán
thuận trước, Đài Bắc xb.1998, tr.851.
Thích Phước Sơn
(Tuần báo Giác Ngộ số 176 tháng 8/1999)
No comments:
Post a Comment