Những ấn tượng từ chuyến du hành

Trong cuộc đời, nếu ai có ý định du lịch, hành hương hay một chuyến tham quan xa có lẽ điều mong muốn ưu tiên là có những ấn tượng đẹp về chuyến đi ấy. Tuy nhiên, không phải ai cũng được diễm phúc thưởng thức những ấn tượng đẹp từ những miền đất xa lạ bởi những điều bất như ý vẫn luôn xảy ra nhất là những nơi có nền văn hóa, tập tục khác biệt với thế giới du khách đang sống và cộng thêm tâm lý chuẩn bị để thích ứng chưa chu đáo hay chưa sẵn lòng chấp nhận sự khác biệt. Những tâm trạng hài lòng hay không hài lòng, thuận duyên hay trắc trở, vui sướng hay lo lắng, thỏa chí hay sợ hãi… là những yếu tố đem đến cho mỗi du khách những ấn tượng khó phai về chuyến đi của mình. Ở đây, tôi muốn nhấn mạnh từ ấn tượng bởi nó vừa mang tính tích cực cũng có thể mang tính chưa tích cực. Riêng quan điểm người viết, ấn tượng là những gì đem đến cho mình những kỷ niệm khó quên.

Có lẽ ai thích hành hương Ấn độ đều ít nhiều tìm hiểu về văn hóa Ấn trước khi khởi hành. Tôi cũng thế. Tuy nhiên, cái biết qua tìm hiểu thông tin kiến thức chắc chắn không thể nào diễn tả được hết hiện thực cuộc sống ở Ấn. Do vậy, ‘đi rồi sẽ biết’ là tiêu chí mà tôi nghĩ là cách hay nhất để khám phá nền văn minh, văn hóa nổi tiếng về nhiều khía cạnh, nhiều tầng nghĩa vào hàng bậc nhất thế giới của xứ sở đặc biệt này.

Khởi hành từ Bangkok trên chuyến bay của hãng Air Asia đến Delhi lúc 11h 10 tối giờ địa phương, tôi được người bạn – đang là nghiên cứu sinh của trường đại học Delhi đón để đưa về ký túc xá sinh viên nghĩ qua đêm. Công việc check in trước đó cũng tương đối nhanh mặc dù phương tiện máy móc không sánh bằng ở sân bay Suvarnabhumi, Thái Lan.

Sân bay Delhi cũng khá rộng lớn và theo lời của bạn tôi thì nó xếp vào hành tầm cỡ quốc tế về quy mô rộng và lượng du khách ra vào. Ra khỏi sân bay, chiếc xe mà bạn tôi thuê để chở chúng tôi về là loại taxi nhưng có lẽ chỉ có ở Ấn độ vì nó không giống như những taxi mà tôi đã từng thấy. Đoạn đường từ sân bay về Old Delhi – Delhi cũ khoảng hơn 30 km. Đường thì không sạch đẹp nhưng có sự phân làn rõ ràng và chất lượng ắt hẳn là không thua các con đường hạng nhất ở Việt Nam. Giá cho đoạn đường trên vào khoảng 500 – 600 rupees tức khoảng 250 ngàn đồng Việt Nam. Vì xe ở Ấn rẻ và chạy bằng gas nên giá cước rẻ hơn giá taxi của Việt Nam rất nhiều (nếu ở Việt Nam đi taxi phải mất 450 ngàn đồng). Tài xế chạy xe nhanh và lạng lách nhưng có lẽ tay nghề chuyên nghiệp nên ít thấy tai nạn xảy ra.

Ký túc xá tôi ở tạm thuộc loại trung bình dành cho khoảng 100 sinh viên. Mỗi sinh viên 1 phòng sinh hoạt theo quy định. Hàng ngày có người phục vụ ăn uống tại nhà ăn và phải ký tên mỗi ngày khi ăn xong. Ngoài ra, ai muốn ăn gì thì tự túc ở trong phòng, điện dùng thoải mái. Một đặc trưng không thể không đề cập đến là yếu tố vệ sinh. Bạn tôi kể ở Ấn độ có 8 không trong đó có ‘không vệ sinh’ – tức không có ý niệm về dơ sạch một cách rõ ràng. Do vậy, tìm một chỗ tương đối sạch nơi đất Ấn là hơi hiếm trừ các nhà hàng, khách sạn sang.

Ngày tôi đến Delhi nhằm vào lễ Holi – một trong những ngày lễ lớn của dân Ấn. Lễ Holi nhằm vào ngày trăng tròn 16 tháng 2 âm lịch và là ngày được quy định cho phép toàn quốc được nghỉ lễ trong vài ngày. Tất cả các cửa hiệu buôn bán, siêu thị, chợ búa, các phương tiện giao thông công cộng đều nghỉ cho đến 4 giờ chiều mới bắt đầu hoạt động trở lại. Điều làm tôi ngạc nhiên là xã hội Ấn tuy rất lộn xộn nhưng lại rất đồng bộ. Vào ngày lễ thì họ đồng loạt nghỉ chứ không có ý niệm tranh thủ làm kiếm tiền như ở các nơi khác. Đáng ngạc nhiên nhất là các phương tiện công cộng như taxi, tàu metro đều đồng loạt nghỉ lễ. Đây thật sự là một điều hiếm thấy, ngay cả bạn tôi ở Ấn gần 5 năm cũng chưa hề biết phong tục này cho đến khi chúng tôi đến ga metro.

Theo tôi được biết, ngày lễ Holi rất có ý nghĩa. Đây là ngày hòa giải, yêu thương và làm mới. Không có khoảng cách chia rẻ giữa cha mẹ - con cái, các thành viên trong gia đình…. Tất cả những mâu thuẩn, buồn giận …giữa các thành viên trong gia đình đều được xóa bỏ thay vào đó là tình yêu thương lẫn nhau. Vì ý nghĩa thiêng liêng này mà hầu như mọi người đều hạn chế đi lại để danh thời gian sum họp gia đình và thực hiện tinh thần làm mới.

Tại các ngôi đền hindu, các tín độ tập trung trước đó rất đông để chuẩn bị nghe vị chủ giáo phái tuyên bố khai mạc theo giờ quy định. Truyền hình trực tiếp phát đi những âm thanh và hình ảnh diễn ra tại ngôi đền chính cho các tín đồ toàn quốc theo dõi. Đặc trưng của lễ hội này là tạt nước và rảy hay trét màu đỏ vào người khác. Màu đỏ là màu biểu trưng của Hindu. Tạt nước và trét màu là hành động biểu trưng tẩy rửa tội lỗi. Vào ngày này, không có sự phân biệt thân sơ, quen lạ. Do đó, ai cũng có quyền trét màu hay tạt nước vào người khác bất luận tuổi tác, dân tộc…nếu ai chưa biết phong tục này để tránh thì sẽ bị bạn bè lôi ra tạt nước bôi màu lấm lem như anh hề trong kịch vui. Đối với người Ấn thì đó là niềm vui, hạnh phúc; còn đối với người ngoại quốc không thích thì đó là sự phiền tối dễ gây bực tức vì họ hy sinh một bộ đồ và một thời gian dài để tảy rửa tấm thân cho hết màu. Bạn tôi đã từng trải nghiệm đau thương nên có kinh nghiệm hoặc là đóng cửa trốn cho đến hết giờ, hoặc là tránh khu người dân vui chơi tạt nước màu với nhau. Lễ hội này quy định bởi tôn giáo bất kể là dơ sạch, đúng sai.

Vòng quanh Delhi

Được sự hướng dẫn của bạn, tôi đi tham quan Delhi gate nằm trên một khu đất rộng chạy dài vài km đến nhà quốc hội. Nơi đây thường diễn ra các cuộc diễu binh hay meeting lớn. Kế đến, chúng tôi đến thăm khu tưởng niệm Mahatma Gandhi nơi ông bị ám sát vào năm 1948. Khu tưởng niệm xây dựng thành hình vuông bao quanh bởi bốn bức thành dày 4m, cao 4m. Từ trung tâm nhìn ra bốn hướng là bốn dãy bậc tam cấp dẫn lên trên thành. Từ trên bờ thành nhìn xuống là  khu trung tâm hình vuông, ở giữa là bệ tưởng niệm Gandhi. Nơi đây các cánh hoa được đặt thành vòng tròn trên bệ đá để dâng cúng ông. Đặc biệt, ngọn đèn thắp sáng nơi đây được xem là ngọn lửa linh thiêng và vào dịp các sự kiện quan trọng diễn ra, ngọn lửa đều lấy từ đây đem đi. Các ngày lễ lớn, chính phủ đều đến đây để dâng hoa tưởng niệm. Xung quanh bốn tường thành được thiết trí ghi chép lại những lời vàng của Gandhi bằng chữ Hindi nhằm lưu truyền cho dân Ấn.

Địa điểm kế tiếp là nhà cầu nguyện của đạo Bahai. Ngôi nhà màu trắng có kết cấu hình hoa sen. Bên trong không thờ bất cứ hình ảnh của vị giáo chủ tôn giáo nào mà chỉ có các dãy ghế để cho du khách hay tín đồ đến ngồi cầu nguyện trong im lặng. Đạo Bahai thừa nhận sự tồn tại thượng đế, và thượng đế truyền qua ba đấng tiên tri Bab, Bahaullah, Abdulbaha và các sứ giả. Nền quản trị của đạo Bahai gồm ba cấp quốc tế, quốc gia và địa phương. Đạo Bahai có thành viên đại diện trong tổ chức liên hiệp quốc và các tổ chức quốc tế khác. Nói chung, sự quản trị của đạo khá chuyên nghiệp, có nhiều tình nguyện viên được đào tạo bài bản. Khi vào viếng nhà thờ và phòng triển lãm, du khách sẽ được các tình nguyện viên phục vụ tận tình. Đạo này chủ trương dung hòa tất cả các tôn giáo, trưng bày hình ảnh tất cả các tôn giáo lớn trên thế giới.

Địa điểm cuối cùng tôi đến là viện bảo tàng Delhi nơi trưng bày một trong những xá lợi thật của đức Phật. Tháp thờ xá lợi hiện tại do Thái Lan cúng dường. Xá lợi Phật là miếng xương nhỏ đặt bên trong tháp nhỏ. Những hình ảnh du khách có thể nhìn thấy là hình phóng đại từ miếng xá lợi bên trong. Tại đây, Phật tử có thể đảnh lễ xá lợi và tụng kinh. Viện bào tàng lớn và chia nhiều khu nhưng chúng tôi chỉ viếng khu thờ xá lợi Phật. Trong phòng còn có rất nhiều tượng Phật và các kiểu kiến trúc từ thời kỳ Mauryan – thời vua Asoka. Từ những hình ảnh này, ta có thể nhận định về hình ảnh đức Phật được tôn thờ hiện nay tại khắp nơi trên thế giới.

Thứ nhất, những gì trưng bày trong bảo tàng phản ảnh nền văn hóa, nghệ thuật, điêu khắc đặc trưng của thời vua Asoka và các đời sau đó đến thế kỷ 12 TL. Hình ảnh đức Phật cũng không ngoại lệ, nghĩa là hình tượng đức Phật cũng thuộc các thời văn hóa này. Ta không dám chắc rằng những hình tượng đức Phật này giống nguyên hình đức Phật khi còn tại thế.

Tượng Phật để tóc quăn/hình xoắn ốc là hình gốc của đức Phật hay là sản phẩm của những thế hệ sau là câu hỏi chưa ai xác chứng. Ngay cả 32 tướng tốt, 80 vẻ đẹp cũng không hẳn là chủ trương của Phật vì tiêu chuẩn nào để đánh giá là tốt, là đẹp thuộc hình tướng bên ngoài thì khó ai xác thực. Những chi tiết kể ra chỉ là tượng trưng và không hẳn ai cũng đồng ý cho là đẹp. Cái tốt, cái đẹp mang tính hạn hẹp của nền văn hóa bản địa thì ắt rằng Phật không chủ trương và nếu có thì đó chỉ là mang tính đối phó với ngoại đạo thịnh hành lúc bấy giờ.

Thứ ba, nhiều tượng Phật bị ảnh hưởng và mang dáng dấp của nền văn hóa Hindu giáo vì những tư thế và cách ăn mặc của Phật không bao giờ kỳ cục như vậy.

Có thể nói, tượng Phật là do các nghệ nhân sáng tạo ra chứ không theo một mẫu nhất định nào như công nghệ sao chép ngày nay. Từ đó, chúng ta dễ hiểu khi thấy tượng Phật Ấn Độ hoàn toàn khác tượng Phật của Trung Quốc, Thái Lan…vì nghệ nhân ở đâu thì sáng tạo Phật giống ở đó. Đây cũng là nét thích nghi của Phật giáo xưa và chúng ta nên tiếp tục phát huy.

Hình tượng làm tôi đặt câu hỏi nhiều nhất là tượng Phật Di Lặc. Ngài chưa xuất hiện nhưng đã có các kiểu tượng rất khác nhau. Ở Ấn Độ tượng Ngài giống kiểu tượng Tây tạng màu mè; trong khi đó tượng Di Lặc ở Trung Quốc, Việt Nam thì phỏng theo vị Hòa thượng Bố Đại bụng bự, miệng luôn cười rất dễ thương và gần gũi.

Thế thì, vấn đề cần quan tâm là nền văn hóa và sự sáng tạo. Đạo Phật là đạo tùy duyên bất biến nên sự khác nhau là sự phản ảnh tinh thần này. Trong khi Phật giáo ở các nước Ấn, Hoa, Thái…chủ động thích nghi và sáng tạo nên những nét riêng của họ thì Phật giáo Việt Nam chưa bao giờ dám táo bạo làm công việc này. Phật, Bồ tát, và ngay cả tăng ni Việt Nam cũng chỉ là bản sao của Trung Quốc. Cho rằng ta phải nhớ ơn và theo chư tổ Trung Quốc thì tại sao ta không trực tiếp theo đức Phật Ấn Độ - Đức bổn sư của ta. Phải chăng đây là kết quả của ý thức tự ty, tiểu nông hay là ý thức xu nịnh, xính ngoại của dân tộc Việt?! Đây vẫn còn là vấn đề tranh luận.

Sau một ngày ở Delhi, tôi tiếp tục đáp chuyến bay đến Bodhgaya (Bồ đề đạo tràng). Đến phi trường Gaya, tôi được người quen đưa về chùa Viên Giác (Vien Giac institute) – một trong các ngôi chùa Việt Nam tại Bồ đề đạo tràng. Có thể nói, đây là một trong các ngôi chùa được biết nhiều nhất ở khu này. Bởi vì, chùa này ở vị trí gần Bồ đề đạo tràng (đi bộ chỉ gần 10 phút); chùa có biểu tượng chùa một cột bên trong; chùa có mục đích rõ ràng là phục vụ khách hành hương lưu trú. Du khách hay Phật tử muốn ở thì đăng ký và đóng phí quy định. Tăng ni thì có thể miễn phí. Ở đây, khách chỉ lo việc hành trì tu tập, mọi thứ đều được nhân viên phục vụ gồm cả ăn uống ngày 3 bữa.

Ta biết rằng khí hậu ở Ấn Độ khắc nghiệt, lúc quá nóng, lúc quá lạnh. Khách hành hương thường chọn đến Ấn vào mùa từ tháng 10 đến tháng 3 năm sau vì thời tiết mùa này là thích hợp nhất. Hơn nữa, mùa này các hãng hàng không mở chuyến bay để đưa khách đi lại nên việc di chuyển dễ dàng hơn, giá cả rẻ hơn. Vì điều kiện khách quan, các chùa ở đây chỉ hoạt động mạnh vào thời gian như đã đề cập. Hết mùa, chùa vắng vẻ, hiếm người lui tới.

Theo tôi biết, dân Ấn Độ hiện tại khoảng 70% theo Ấn giáo, gần 30% theo Hồi giáo, số theo Phật giáo, Thiên chúa giáo…chưa tới 1%. Đến Ấn tôi học được câu châm ngôn vui là dân Ấn “hiền hiền nhưng hay làm tiền”. Dân Ấn tương đối hiền và so với dân Việt thì hẳn là hiền hơn nhưng phổ biến là hay làm tiền và xin tiền. Ở đâu cũng có thể gặp tình trạng này. Nó trở thành sản phẩm đặc trưng của Ấn Độ.

Các trẻ em 2-3 tuổi đã biết xin ăn. Nhìn chúng và cha mẹ chúng không thể tưởng tượng làm sao họ sống được. Điều kiện sống của họ thật khủng khiếp, có lẽ còn thua xa đều kiện sống của các dân tộc thiểu số nghèo nhất ở Việt Nam. Nói về ở dơ thì không có từ nào miêu tả, mỗi người tự cảm nhận thôi. Dân Ấn xin tiền và nhận tiền trợ giúp của các đoàn từ thiện hay từ các chùa nhưng họ không đi chùa tu tập. Họ chỉ biết xin, nhận vật chất mà thôi. Cho nên, chùa xây lên không phải là để hướng dẫn tu tập cho người bản địa.

Khi nghe một vị nói xây chùa ở Ấn để mở khóa tu thì tôi nghĩ là không thực tế hay nói chỉ để khoe thiên hạ. Lý do đơn giản là mở khóa tu cho ai. Người Ấn thì không tu, người Việt thì ai tới. Nếu tham dự khóa tu thì họ có thể chọn ở trong nước hay nơi họ cư trú cho tiện lợi và đủ điều kiện về giảng dạy và hành trì. Người Việt chỉ có thể đến Ấn hay nơi xa nào đó tham dự khóa tu khi nơi đó mở pháp hội và phải có vị nổi tiếng về như Ngài Đạt lai lạt ma, chẳng hạn. Nếu không như thế thì ta có mở khóa tu cũng không ai tới vì không ai đánh đổi thời gian và chi phí cao để lấy lại chút xíu kết quả. Kinh doanh như thế là lỗ nặng!

Hầu hết Phật tử hành hương Ấn Độ là để chiêm bái và đảnh lễ Phật tích. Mỗi nơi họ chỉ dành thời gian ngắn đủ để chiêm bái. Trừ Bồ đề đạo tràng – nơi đức Phật giác ngộ và là nơi nhiều người quan niệm là linh thiêng và hay cầu nguyện – là nơi nhiều người dành thời gian nhiều nhất để hành trì tụng kinh, lạy Phật, ngồi thiền. Ai đã đến Bồ đề đạo tràng thì đều ra ngoài đại tháp hành trì chứ không phải ở trong chùa. Có hai lý do.

 

 

Theo quan điểm mang chút mê tín thì cho rằng hành trì ở đại tháp – nơi Phật giác ngộ sẽ được Phật và chư thiên gia hộ nên tu tập mau đạt kết quả, cầu gì được nấy. Còn theo quan điểm nhân quả thì giải thích rằng tu tập tại đại tháp dễ thành tựu hơn do nhận được lực tu của đại chúng tỏa ra. Tất nhiên, nơi mà tất cả mọi người đến chỉ với mục đích hành trì thì năng lượng tỏa ra là thiện và những ai trong đó ít nhiều đều được hưởng tùy theo cảm ứng. Còn vấn đề đất linh thiêng là do quan niệm thần bí bởi nếu thật là do đất linh thiêng tại sao Phật không cho xây tinh xá nơi đây và tại sao dân Ấn nơi đây muôn đời vẫn cứ nghèo khổ. Theo tôi, hành trì tu tập chính là sự linh thiêng nhất cũng như Phật đã dạy phép mầu nhiệm bậc nhất là giáo dục.